Mefkat-Terenouthis

Tempelblok van de tempel van Hathor-nebet-Mefkat. Afbeelding gemaakt door Ángel M. Felicísimo (CC BY 2.0).

Naam van de stad

In het Egyptisch stond de naam van de stad bekend als "Mefkat". Daarnaast had het nog een aantal varianten.

Hiërogliefen	Egyptische naam	Omschrijving
	Mefkat, "Turquoise".	Mefkat is de titel van de godin Hathor, haar vorm werd ook vereerd in de Sinaï. [1]
	Mafket, "Turquoise".	Variant van vorige. [2]
	Fekat, "Turquoise".	Fekat is een variant van het woord Mefkat, geïnterpreteerd door Griffin. [3]
	Ta Renoetet, "Domein van Renoetet".	Titel gegeven aan de stad. [4]
	Choe wadj, "Hij die de papyrus beschermt".	Titel van de stad Kom Abu Billo. [5]

In de Grieks-Romeinse tijd werd de naam Ta-Renenoet verbasterd naar het Grieks: Τερενουθις (Terenouthis) en Latijn: Terenuthis. In het Koptisch werd de naam Terenouthis veranderd naar Terenouti, Tarrana of Tarana. De huidige Arabische naam is weer van het Koptisch afgeleid: At-Tarana. ^[6]

De site Kom Abu Billo (varianten: Kom Abou Billou of Kom Abou Bellou) ligt in het noordwesten van de stad. De naam zou mogelijk zijn afgeleid van een tempel gewijd aan Apollo, die er ooit stond. ^[7]

Situering

De locatie van Kom Abou Billo is op: 30.4333,30.8167^[8] of 30.43518,30.83722.^[9] De stad is gelegen aan een zijtak van de Nijl, de Rosetta-zijtak. Vlakbij de stad Tarrana is in de jaren 70 een kanaal gegraven, die dwars door aantal necropoli heen gaat.

In de Grieks-Romeinse tijd (en wellicht daarvoor ook al) bestond er een levendige handel met Wadi el-Natrun, waar zout werd gedolven. ^[10]

Andere grote plaatsen in de omgeving zijn:

• Kom el-Hisn
• Alexandrië
• Taposiris Magna

Meer informatie over andere kleinere plaatsen uit de literatuur zie de stad Imaoe / Momemphis / Kom el-Hisn.

Geschiedenis

De stad Mefkat/Terenouthis ligt aan een zijtak van de Nijl, de Rosetta-zijtak die naar de stad Rosetta toe vloeit. Het gold als een havenstad met contacten tussen Memphis en later Alexandrië. Er was een levendige handel tussen Wadi el-Natrun en de stad Mefkat, er lag een handelsweg tussen de twee plaatsen. Er werd in Wadi el-Natrun Natron-zout gewonnen dat verschillende functies had zoals: voor mummificatie, het maken van glas en het conserveren van vlees. In Mefkat werden goederen weer geëxporteerd naar Wadi el-Natrun zoals wijn en druiven. ^[11]

Pre-dynastieke periode

In 1970 werd het el-Nasseri-kanaal gegraven. Op de plek waar de Tarrana-brug over het el-Nasseri-kanaal gaat zijn er vuurstenen werktuigen opgegraven. Deze vuurstenen werktuigen zijn gedateerd uit de pre-dynastieke periode. ^[12]

Oude Rijk

De vroegste graven dateren uit de 6e dynastie uit het Oude Rijk. In 1969-1970 werden de necropolis uit het Oude Rijk onderzocht. De doden werden begraven in het zand of in rieten-, gipsen- of houten doodskisten. Er werden bronzen spiegels, ivoren lepels en armbanden gevonden. Een van de graven werd een zalfbeker aangetroffen met de naam van farao Pepi I Meryre. ^[13]

Zalfbeker met naam van Pepi I uit Kom Abu Billou, Oude Rijk. Afkomstig uit "Service des Antiquités de L’Égypte”, volume 61, 1973, plaat 1, Publiek Domein.

Middenrijk

Een ander begraafplaats stamt uit het Middenrijk. In 1969-1970 werd deze necropolis onderzocht. In een kuil in het zand was een kind begraven met armbanden en andere sieraden. Het kind had een cilinder van speksteen met de naam van koning Senoeseret III. ^[14]

Nieuwe Rijk

Weer een ander begraafplaats stamt uit het Nieuwe Rijk. Ze worden gekarakteriseerd door het gebruik van keramische dodenkisten. ^[15]

Deel van de koningsnaam van farao Ramses II, dat op een leemstenen blok stond. Gevonden in Kom Abu Billou. Gebaseerd op "Annales du Service des antiquités de l’Egypte”, deel XIII, 1913, pagina 281, Publiek Domein.

Er is een blok teruggevonden met cartouches van Ramses II. Deze blokken kwamen van een tempel. Vermoedelijk een jongere versie van de tempel van Hathor. ^{[16] [17]}

Derde tussenperiode

Uit een stèle (JE 30972) ^[18] blijkt dat in de 18e regeringsjaar van farao Sjosjenk V (22e dynastie) een donatie van land werd gegeven aan de Tempel van Hathor, ‘Vrouwe van het Turquoise’. Met deze donatie werd10 aurora (1.375 hectare) land geschonken door Wesjtihet, zoon van Weheterkeni en Taseherihad. Wesjtihet was een schilddrager van de farao. ^[19]

Een kopie van de stele JE 30972 getekend door Yvan Koenig. Afkomstig uit "Annales du Service des Antiquités de l’Egypt, volume 68, 1982, Publiek Domein.

Deze stele bewijst dat de cultus van Hathor levend was rond de Derde Tussenperiode. Het bewijst ook er een eerdere versie van de tempel van Hathor heeft bestaan voor de regering van Sjosjenk V. ^[20]

Late Rijk

Er is een blok teruggevonden met een koningsnaam in Kom Abu Billo. De inscripties vermelden ene koning Merytawy Penamon. Deze koning zou een lokale heerser of een koning kunnen zijn geweest, de naam komt niet voor op de koningslijsten. Volgens sommigen zou hij een lokale heerser kunnen zijn geweest uit de 25e dynastie en volgens anderen weer een farao uit de 27e dynastie. ^[21]

Een blok leemsteen met daarin de cartouche van Merytawy Penamon ontdekt in Kom Abu Billo. Tegenwoordig te zien in het British Museum object EA653 (CC BY-NC-SA 4.0).

Een blok met de naam van farao Necho II (26e dynastie) is hergebruikt bij de deur van een moskee. ^[22] Een kruik met de naam van farao Psamtik II (eveneens 26e dynastie) werd ontdekt bij opgravingen in 1979. Dit lag ten zuiden van de Apollo tempel uit de Grieks-Romeinse tijd. De site is uitgegraven en maakt deel uit van de El-Nasseri-kanaal. ^[23]

Een stele uit de 25e / 26e dynastie laat de triade zien van de stad Mefkat. Het was bedoeld om de overledene Anchhor en zijn vrouw Naisaaroudj en hun zoon Hersenef, bij te zetten in hun graf. ^[24] Anchhor en zijn voorvaderen waren priester-astronomen, ze keken naar de sterren om te berekenen wanneer de rituelen voor de cultus van Hathor uitgevoerd dienen te worden. ^[25]

Grieks-Romeinse periode

De tempel van Hathor werd opgericht in het begin van de Ptolemaeën-dynastie onder Ptolemaeus I Soter en Ptolemaeus II Philadelphus. Deze is gebouwd op oudere versies van de tempel. Sommige blokken vermelden de naam van Ptolemeus I Soter anderen die van Ptolemeus II Philadelphus. De tempel had ook zijn eigen necropolis waar heilige koeien werd begraven. ^[26] Een andere tempel werd opgericht aan Apollo, ten noorden van de site. Het werd later in de geschiedenis verwoest.^[27]

Een stele van leemsteen uit het graf uit Terenouthis, uit de 2e eeuw na Christus. Het vertoont de versmelting van het Oude Egypte (mummie, horusvalk, anubis) met de overledene in toga. Foto gemaakt door Vassil (Publiek domein)

Bij opgravingen is een enorme necropolis aan het licht gekomen. Deze omvat de Griekse-, Romeinse en de Koptische tijd. Deze necropolis lijkt de grootste in de Nijldelta te zijn geweest. Deze necropolis is grotendeels verwoest door de aanleg van het kanaal alsook door de veeteelt. ^[28] Over het algemeen werden de graven gebouwd van leemsteen, ze konden verschillende vormen aannemen. Sommigen graven waren rechthoekig van vorm of gewelfde, anderen leken op een piramide, en weer anderen hadden achthoekige vormen. Wellicht invloed uit het oude Libië. Ze hadden gemeen dat er een offertafel was opgesteld van leem- of kalksteen met op een offerstele de overledene of de familie van de overledene. ^[29] In de graven werden verschillende spullen terug gevonden zoals: amuletten, grafbeelden uit de faraonische traditie (wadjat-ogen, scarabeeën, godheden, wasjabtis) maar ook grafelementen uit de Griekse traditie zoals: olielampen, munten, kleine blaadjes van bladgoud om de ogen te bedekken of de mond of de vingernagels van de overledene. ^[30]

In de graven zijn verschillende steles gevonden, ze zijn beschreven met teksten in het Grieks en Demotisch en geven details van de overledene(n). ^[31]

Vanaf de 1e eeuw na Christus werd de stad Terenouthis genoemd.

Er was een necropolis gewijd aan Aphrodite uit de 2e eeuw na Christus. Daar zijn ook twee thermen terug gevonden. Deze stonden ten zuiden van de - nu verwoeste - tempel van Apollo. ^[32]

Terenuthis werd bestuurd door een bisschop in de byzantijnse periode. Het lag onder bescherming van Alexandrië. ^[33] In de Katholieke kerk werd de titulaire titel "Bisschop van Terenuthis" verleend aan Blassius Kurz door Paus Pius XII. ^[34]

Mythologie

Alles over de mythologie uit Mefkat-Terenouthis.

Overzicht van goden uit Mefkat-Terenouthis

Een herdenkingsstele van een edelvrouw in een tempel samen met de jakhalsgod Anubis. Gevonden in Terenuthis, nu in het British museum: Object nr EA65337 (CC BY-NC-SA-4.0).

De slangengodin Renenutet / Isis-Thermouthis. Foto gemaakt door Rama (CC BY-SA 3.0 FR)

Hathor, de vrouwe van het turquoise

Hathor is een godin die vrijwel in elke plaats in Egypte wordt vereerd. Zoals de meeste goden die veel worden vereerd heeft ze een ‘epithon’ of eretitel. En in de plaats Mefkat/Terenoutis was ze bekend onder de titel: Hathor nebet Mefkat of Hathor, "vrouwe van het turkoois” .

De titel “vrouwe van turkoois” is ontstaan op het Sinaï-schiereiland. In Serabit el-Khadim, werd turkoois gedolven sinds het Vroege Tijd. Er staat een tempel gewijd aan Hathor met dezelfde titel, gebouwd in het Middenrijk (11e dynastie). ^[38]

Vanaf het Nieuwe Rijk (19e dynastie) werd de cultus van de “vrouwe van turkoois” ook aangetroffen in andere plekken in de Nijldelta. Te weten: Gebel Abu Hassa (oostelijk Nijldelta), Kom Abu Billo of Terenouthis (westelijk Nijldelta), Serapeum van Memphis (zuidelijk Nijldelta), rond het Mariout-meer (westelijk Nijldelta) en het Serapeum van Alexandrië (westelijk Nijldelta). ^[39]

De reden waarom de cultus van “Hathor, vrouwe van het turkoois” werd aanbeden buiten het Sinaï-schiereiland om, zou zijn dat rond het einde van het Nieuwe Rijk (20e dynastie onder Farao Ramses VI) de mijnbouw in turkoois werd stopgezet. Grote aantallen mijnwerkers uit de Sinaï zouden zich verspreiden naar andere plekken in de Nijldelta, waar ze de cultus verspreidden. Zij was een machtige godheid die in de westelijke- en oostelijke Nijldelta werd aanbeden. De Hathor die in Mefkat (Terenouthis, Kom Abu Billou) werd aanbeden had geen relatie met die in Gebel Abu Hassa. ^[40]

Hiërogliefen	Egyptische naam	Omschrijving
	Hathor, nebet mefkat. [41]	Hathor, "vrouwe van het turkoois". Naam van Hathor zoals geschreven in Serabit el-Khadim (Sinaï)
	Hathor nebet mefkat. [42]	Hathor, "vrouwe van het turkoois". Naam van Hathor zoals geschreven in Gebel el-Hassa (Oostelijk Nijldelta
	Hathor, nebet Mefkat. [43]	Hathor, "vrouwe van het turkoois". Naam van Hathor zoals geschreven in Kom Abu Billo (Westelijk Nijldelta)

Daarnaast had Hathor nog een aantal titels. Deze zijn terug gevonden op de tempelblokken van de Hathor tempel uit de Ptolemaeïsche tijd. ^[44]

Hiërogliefen	Egyptische naam	Omschrijving
	Achet. [45]	Vertaling: "de stralende".
	Ba en Aset. [46]	Vertaling: "Ba van Isis". Een "Ba" is een aspect van de ziel van een levend wezen of een gestorvene.
	Noeb Ioetjet. [47]	Vertaling: "de gouden is gekomen".

De triade van Mefkat

Hathor uit Mefkat vormde een triade (drie goden gezelschap) met de god Osiris van Marea en hun zoon Horus “Vereniger van beide landen” (Horus sema-tawy of Harsomtus).

Een kopie van stele Montgeron 2007.4 door S. Dhemmin. Hierop is Anchhor en zijn vrouw Naisaaroudj in aanbidding voor de triade van Mefkat. Afbeelding komt van Revue d'Égyptologie, deel 63, 2012. (Open access)

Deze triade met daarin de godin Hathor centraal wordt aangetroffen in de Late Tijd. Vermoedelijk dat dit al in de Derde Tussenperiode er al was, maar daarvan zijn geen gegevens bekent. Dit kan uit diverse bronnen worden geconcludeerd: een naos (schrijn) nu in het Louvre (item Louvre D29), de stele van Anchhor, een beeld van priester Psamtik waarin zijn voorvader priester was van Horus-sematawy.

Hiërogliefen	Egyptische naam	Omschrijving
	Asir-meryt-chenet-mefkat. [48]	Vertaling: Osiris van Marea die voor Mefkat is.
	Horus sema tawy. [49]	Vertaling: horus, vereniger van beide landen.

Priesterdom

Uit standbeelden en teksten blijkt dat er diverse soorten priesters bestonden in Mefkat. Zij waren eindverantwoordelijk voor bepaalde rituelen. Hieronder volgt een opsomming van titels en wat hun ambt inhield.

Hiërogliefen	Priestertitel	Uitleg
	Imi-Wenoet "Die in service is" of "Die astronoom is". [50]	De heilige rituelen voor godin Hathor werden uitgevoerd bij opkomst van diverse soorten sterren en in specifiek bij de opkomst van de ster Sirius. Deze ster was in het Oude Egypte bekent als de godin Sopdet en vergriekst naar Sothis. Priester Anchhor en zijn voorvaderen waren Imi-wenoet, zo blijkt uit een stele dat tegenwoordig staat in Montgeron. Hij leefde in de Late Tijd. [51]
	Choe Wadj "De ene die de stengel van de papyrus beschermt". [52]	Wat precies de titel inhoud is niet duidelijk. Horussematawyemhat (of Harsomtousemhat) was een vizier, wiens standbeeld is gevonden bij de tempel van Hathor. Het staat nu in de privé collectie, Castello Sforzesco te Milaan, Italië. [53]
	Sak Hat "Degene die het voorste deel verenigd."	Speciale priesters van de godin Hathor droegen de titel Sak-hat. De titel verwijst naar het ritueel van het vervangen van het hoofd van de godin door een koeienkop. [54] De titel verschijnt op de sarcofaag van Hapmen (EABM 23). Gevonden in Ibn Tulun Moskee te Caïro nu in British Museum. [55]
	Ihyt en Hathor-nebet-mefkat "Muzikant van Hathor, vrouwe van het turkoois." [56]	De cultus van Hathor omvatte ook rituele muziek uitgevoerd door muzikanten van Hathor. Zij droegen deze religieuze titel. Deze titel verschijnt ook op de sarcofaag van Hapmen (EABM 23). Blijkbaar was zijn moeder muzikante in de tempel van Hathor.
	Sesj-irty en hoet-netjer en per Hathor-nebet-mefkat "Sesj-irty-priester van Hathor, vrouwe van het turkoois." [57]	Priesters uit de Ptolemaeïsche tijd kregen deze titel. De term sesj Irty is nog niet verklaard. Volgens opvatting van Prof. Paolo Gallo zou de titel worden vertaald als: “De priester die doet wat zou moeten gebeuren”. Maar volgens Prof. el-Sayed Mahfouz zou het moeten vertaald als: “Schrijver van de irty-priesters”. [58] Een voorbeeld is een sarcofaag uit Kom Abu Billo uit de Ptolemaeïsche tijd.
	Sesj en Hathor en Hathor-nebet-mefkat "Schrijver van Hathor, vrouwe van het turkoois."	Priesters uit de Ptolemaeïsche tijd kregen deze titel. Ze werden gevoerd door hogepriesters van Ptah uit Memphis die toezicht hadden op de tempel. Het was een belangrijke titel. Voorbeelden hiervan is hogepriester Pa-sjer-en-Ptah, hogepriester van Ptah uit Memphis. Hij leefde in de tijd van Ptolemaeus V en VI. Een ander voorbeeld is hogepriester Petobastis I die leefde in de tijd van Ptolemaeus II en III. [59]

Archeologie

Alles over de archeologie van Kom Abu Billo.

Tijdlijn

De site

De site Kom Abu Billo ligt naast de stad At-Tarrana. Om de stad heen wordt landbouw bedreven door de bewoners. Dwars door de site van Kom Abu Billo stroomt het el-Nasseri-kanaal.

Bij opgravingen tussen 1969-1975 werd het gebied in drie delen opgedeeld: ^[67]

• Tarrana noord,
• Taranna zuid
• De brug van Tarrana.

Plattegrond van de site Terenouthis/Kom Abu Billo, afgeleid van Google Earth. Gemaakt door S. Dhennin en Th. Fournet zoals verschenen in Sylvian Dhennin, “Térénouthis – Kôm Abou Billou: une ville et sa nécropole” in “Bulletin de L’Institut Français d’archéologie orientale (BIFAO), deel III, 2011, pagina 121. Licentie CC BY-NC-ND 4.0.

Tussen de zones Tarrana noord en Tarrana zuid stonden diverse gebouwen van kalksteen. Het enige gebouw van kalksteen dat nog aan de oppervlakte staat heet “Het graf van de prins”. ^[68]

Enkele foto’s van de omgeving. Met dank aan François Olivier van www.meretsegerbooks.com. Klik op een afbeelding om de gehele foto te zien. ^[69]

Site van Kom Abu Billou, de oude stad.

Omgevingsfoto. Graf van de prins in de verte.

Het grafmonument: "het graf van de prins".

Omgevingsfoto nabij het landbouwland.

Deel van de site van Kom Abu Billo.

De tempel

In 1887-1888 toen Francis Llewellyn Griffith de site onderzocht waren er nog diverse blokken te zien. Deze blokken zijn verspreid naar diverse musea: British Museum in Londen, Glasgow Museum, Oxford, Bristol, Princeton, Philadelphia en Boston Museum in de Verenigde Staten. ^[70][71]

Afkomstig uit het Bolton museum object 1087.

Afkomstig uit het British Museum object EA651.

Afkomstig uit het British Museum object EA652.

Afkomstig uit het British Museum object EA649.

Blok van de tempel met hoofd van de farao. Afkomstig uit het British Museum object EA650.

De tempel van Hathor in Terenouthis is zwaar beschadigd door de Sebakh-gravers, die de leemsteen vermalen en er Sebakh (kunstmest) van maakten om hun grond weer vruchtbaar te maken. Er is heden ten dage weinig meer te zien van de tempel.

Ten zuidwestelijke hoek van de site van Terenouthis zijn een leemstenen omheining ontdekt, 125 meter lang en 8 meter dik. Het zijn behoorlijke grote afmetingen voor een tweederangs site in de Nijldelta. Op satellietfoto's van de site blijkt een rechthoekige structuur, ze zouden corresponderen met de omheining van de tempel van Hathor. ^[72] In 2013 werd ontdekt dat naast de muren uit de Grieks-Romeinse periode ook nog keramiek is terug gevonden dat dateert uit de Saïtische periode. Helaas staan deze structuren op plaatsen die worden gebruikt voor de landbouw.^[73]

Afbeelding van google maps, het zwarte vierkant markeerd de resten van de tempel.

Kennis over de tempel van Hathor is gedocumenteerd in een naos uit de Late Rijk onder farao Amasis, het staat bekend als het museumstuk “Louvre D29”. Deze is teruggevonden in de plaats Kom el-Ahmar in Menoufia en onderzocht door J. Yoyotte. Uit analyse bleek dat het kwam uit Mefkat-Terenouthis. Het vermeld een heiligdom van Hoet-Heret-tep. ^{[74] [75]}

Een ander fragment van een naos uit Mefkat-Terenouthis is afkomstig van Ashmun Goreis. Archeoloog G. Daressy verwierf het in 1916 als een “blok zwart basalt”. En het komt oorspronkelijk uit de 30e dynastie. In tegenstelling tot de naos van Amasis bevat het geen opsomming van goden, maar presenteert het ritueel van Mefky. Het vermeld in het bovenste register met offers en producten die nodig zijn voor het ritueel, en eronder hoe het uitgevoerd dient te worden. Daarnaast vermeld het ook het heiligdom Hoet-Senedjem. ^[76]

Hiërogliefen	Priestertitel	Uitleg
	Hoet heret tep	Een onbekend heiligdom in de nabij buurt van de tempel van Hathor, vrouwe van het turquoise.
	Hoet senedjem	Een onbekend heiligdom in de nabij buurt van de tempel van Hathor, vrouwe van het turquoise.

Links

• Website Egypt Exploration Society met bronnen over Abu Billo, K[729] (Terenuthis).
• Website MFA Boston over Kom Abu Billo
• Website van Musée de Louvre over Terenouthis
• Website over onderzoek van het IFAO in: Kôm Abou Billou
• Website Ancient Egypt and Archaeology Web Site over Bolton Museum object nr 1087.
• Uitleg over de decoraties van de tempel van Hathor in Mefkat/Terenouthis op Jstor

Bronnen en noten

Hieronder volgt de bronnen en noten.

Notenlijst

Naam van de stad

1. Website AED over: Mefkat
2. Ibidem
3. E.A. Wallis Budge, a.w., volume 1, pagina 262
4. Alfred Hermann, “Die Deltastadt Terenuthis und ihre Göttin” in “Mitteilungen des Deutchen instituts für Ägyptische Altertumskunde in Kairo”, volume 5, 1934, pagina 170
5. Website AED over: Choe-Wadj
6. Engelse Wikipedia over Tarrana
7. Ibidem

Situering

8. Zie website vici.org: 21495 (Kom Abu Billou)
9. Zie website geohack.toolforge.org: Tarrana
10. Abdelghaffar Wagdy, "New Funerary Stelae from Kom Abou Bellou", in Bulletin de l'Institut Français d'archéologie Orientale, 2010, pgina 371.

Geschiedenis

11. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 20
12. Zaki A. Hawass, “Preliminary Report of the Excavations at Kom Abou Bellou” in “Studien zur Altägyptischen Kultur (ZÄK) 7”, 1979, pagina 76. Om deze bron te bekijken dien je een account te hebben bij Jstor.
13. Shafik Farid, “Preliminary report on the excavations of the antiquities department at Kom Abu Billo” in “Service des Antiquités de L’Égypte”, volume 61, 1973, pagina’s 21-26
14. Ibidem
15. Engelse wikipedia over Tarrana#History
16. B. Porter and R. Moss, “Topographical Bibliography of Ancient Egyptian Hieroglyphic Texts, Reliefs and Paintings, IV Lower and Middle Egypt", 1927-1964, pagina 67.
17. M.C.C. Edgar, “Notes from my inspectorate”, “Annales du Service des antiquités de l’Egypte”, deel XIII, 1913, pagina 281.
18. Yvan Koenig, “Notes sur la stèle de donation Caire JE 30972” in “Annales du Service des Antiquités de l’Egypt, 1982, pagina 112-113
19. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 27-28
20. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 28
21. Engelse Wikipedia over Penamun
22. B. Porter and R. Moss, “Topographical Bibliography of Ancient Egyptian Hieroglyphic Texts, Reliefs and Paintings, IV Lower and Middle Egypt", 1927-1964, pagina 68.
23. Zaki A. Hawass, “Preliminary Report of the Excavations at Kom Abou Bellou” in “Studien zur Altägyptischen Kultur (ZÄK) 7”, 1979, pagina 84.
24. Silvain Dhennin, “Une stèle de Mefkat (Montgeron 2007.4)”, IFAO, pagina 75-76
25. Silvain Dhennin, “Une stèle de Mefkat (Montgeron 2007.4)”, IFAO, pagina 77
26. Engelse wikipedia over: Tarrana#History
27. Ibidem
28. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 21
29. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 23
30. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 24
31. Engelse wikipedia over: Tarrana#History
32. Ibidem
33. Ibidem
34. Duitse Wikipedia over: Blasius Kurz.

Mythologie

35. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 28
36. Edouard Naville, F. Ll Griffith, “The mound of the Jew and the city of Onius, Belbeis, Samanood, Abusir, Tukh el-Karmus” 1887, pagina’s 62
37. Engelse Wikipedia over: Renenutet.
38. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences", pagina 27
39. Ibidem
40. Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences", pagina 31
41. Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences", pagina 34.
42. Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences", pagina 27.
43. Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences", pagina 28.
44. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 14
45. Edouard Naville, F. Ll Griffith, “The mound of the Jew and the city of Onius, Belbeis, Samanood, Abusir, Tukh el-Karmus” 1887, Plaat XX
46. Edouard Naville, F. Ll Griffith, “The mound of the Jew and the city of Onius, Belbeis, Samanood, Abusir, Tukh el-Karmus” 1887, pagina’s 62
47. Ibidem.
48. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 28
49. Edouard Naville, F. Ll Griffith, “The mound of the Jew and the city of Onius, Belbeis, Samanood, Abusir, Tukh el-Karmus” 1887, pagina’s 62
50. Paul Dickson, “Dictionary of middle Egyptian, in Gardiner Classifiation Order”, 2006, pagina 53.
51. Silvain Dhennin, “Une stèle de Mefkat (Montgeron 2007.4)”, IFAO, pagina 77
52. Website https://aboubillou.hyptheses.org over: le temple et ses structures
53. Olivier Perdu, “À propos de la statue milanaise du vizir Harsomtousemhat”, verschenen in “Bulletin de L’institut Français d’archéologie orientale (BIFAO)”, nr 88, 1989, pagina 150.
54. Website https://aboubillou.hyptheses.org over: le temple et ses structures
55. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 27
56. Ibidem
57. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 28-29
58. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 32
59. Ahmed Mansour, “Hathor ‘Lady of Turquoise’ or ‘Lady of Mefkat’ in the Nile Delta, Textual Evidences’, pagina 28-29>

Archeologie

60. Engelse wikipedia over Tarrana#Excavations.
61. Edouard Naville, F. Ll Griffith, “The mound of the Jew and the city of Onius, Belbeis, Samanood, Abusir, Tukh el-Karmus” 1887, pagina’s 61-64.
62. M.C.C. Edgar, “Service des Antiquités de L’Égypte", volume 7, 1906, pagina’s 143-144
63. Kelsey Museum of Archaeology over: Terenuthis, Egypt.
64. Zaki A. Hawass, “Preliminary Report of the Excavations at Kom Abou Bellou” in “Studien zur Altägyptischen Kultur (ZÄK) 7”, 1979, pagina 75.
65. Shafik Farid, “Service des Antiquités de L’Égypte”, volume 61, 1973, pagina’s 21-26
66. Institut Français d'archéologie orientale (IFAO) over Kom Abou Billou
67. Sylvian Dhennin, “Térénouthis – Kôm Abou Billou: une ville et sa nécropole” in “Bulletin de L’Institut Français d’archéologie orientale (BIFAO), deel III, 2011, pagina 106
68. Sylvian Dhennin, “Térénouthis – Kôm Abou Billou: une ville et sa nécropole” in “Bulletin de L’Institut Français d’archéologie orientale (BIFAO), deel III, 2011, pagina 119
69. Deze afbeeldingen komen van de website www.meretsegerbooks.com vandaan, gemaakt door François Olivier. Voorwaarden om de afbeeldingen te gebruiken staan hier: https://www.meretsegerbooks.com/pictures-of-egypt.php. Het betekent niet dat de afbeeldingen behoren tot de Creative Commons en dat ze automatisch hergebruikt kunnen worden.
70. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 12
71. Bernard V. Bothermer, “Ptolemaic Reliefs II. Temple Decorations of Ptolemy I Soter”, in “Bulletin of the Museum of Fine Arts, vol 50, no 281, 1952, pagina 49-56.
72. Institut Français d'archéologie orientale (IFAO) over Kom Abou Billou
73. Mefkat Kom Abou Billou 2016.
74. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 14-15
75. Website van Louvre Museum over Louvre D 29
76. Sylvain Dhennin, “Mefkat, Térénouthis, Kom Abou Billou, nouvelles recherches archéologiques à l’ouest du Delta.”, BSFE 189, pagina 15